انواع روش های تدریس ریاضی ابتدایی

آموزش ریاضی دبستان، در شکل گیری و آموزش مفاهیم ریاضی نقش اساسی دارد و بچه ها با ورود به دبستان با درس ریاضی و مفاهیم حساب آشنا می شوند، بنابراین روش های تدریس ریاضی ابتدایی از حساسیت ویژه ای برخوردار است.

توانایی انجام محاسبات ریاضی تنها یکی از اهداف یادگیری این درس می باشد؛ مهارت تجزیه و تحلیل، حل مسئله و استدلال از دیگر اهداف آموزش ریاضی به ویژه در مقطع دبستان به حساب می‌آید، که شروعی برای آموزش مفاهیم ابتدایی در این درس می‌باشد لذا با به کارگیری روش‌های نوین تدریس  می‌توان به این امر مهم دست یافت.

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که ریاضیات هنر محاسبه است و ریاضی دانان همه عمر خود را صرف ساختن فرمول ها و روابط ریاضی می‌کنند. چنین عقیده ای اگر چه درست است ولی باید گفت کار ریاضی دانان استدلال است نه محاسبه. از این رو در تدریس ریاضی در پی محاسبه کردن نیستیم بلکه هدف اصلی، پرورش تفکر منطقی در دانش آموزان است. 

با توجه به این مساله، کار معلمان ریاضی، که نقش بسیار مهمی در پرورش این منطق دارند، اهمیت می یابد و با توجه به این اهمیت معلم باید با انواع راهبردها و روش‌های تدریس ریاضی ابتدایی آشنا باشد که در این مطلب به آن پرداخته شده است.

 

با تیم آموزشی رایاد همراه باشید

 

 

تدریس ریاضی از گذشته تا حال

تدریس ریاضی به شیوه سنتی و کلاسیک، روش غالب آموزش در اکثر مدارس جهان در اوایل تا اواسط قرن بیستم بود. چنین رویکردی با رویکردهای نوین و غیرسنتی کاملا تفاوت داشت، ولی در طی چند دهه اخیر تدریس ریاضی مخصوصا در مدارس ابتدایی مورد چالش قرار گرفته است .

تعداد زیادی از جنبش های اصلاحات خواستار تغییر در روش های تدریس ریاضی ابتدایی شدند. اخیرا روش های نوین تدریس ریاضی مطرح شده که به طور گسترده ای مورد قبول اکثریت است و در مدارس جهان به کار برده می شود.

در سال 1989، کمیته ملی معلمان ریاضی آمریکا هدف کلی برنامه درسی ریاضی در مقطع ابتدایی را کسب دانش و مهارت و تقویت تفکر منطقی تعیین کرد و با تاکید روی شمارش جمع و تفریق اعداد و کسرها، ضرب و تقسیم اعداد کسرها و اعشار، حل مساله، برآورد، آمار و هندسه به برنامه درسی ریاضی تنوع بخشید.

 

 

تاکیدی که بر روش های استدلالی منطق ریاضی می شود باعث می گردد که دانش آموزان در سایر موضوعات همواره با نگاه منطقی و استدلالی به مسائل بنگرد. در جامعه کنونی برای داشتن زندگی موفق، نیازمند مهارت های استدلال، تصمیم گیری و حل مساله هستیم.

حداقل اهدافی که در هر روش تدریس ریاضی دنبال می شود پرورش قدرت تفکر و خلاقیت است که روش های قدیمی تدریس ریاضی پاسخگوی چنین مسائلی نیست.

روش های نوین تدریس ریاضی ابتدایی

در ادامه روش‌های نوین تدریس ریاضی ابتدایی مطرح شده است. انواع روش‌ها عبارتند از:

روش شرحی

این روش از رایج ترین روش تدریس ریاضی در مدارس ایران است. در این روش معلم تنها به توضیح دادن مطالب ریاضی می‌پردازد و دانش آموزان در فضای ساکت کلاس، حرف‌های معلم را می‌شنوند.

تنها حسن این روش، ساکت نگه داشتن دانش آموزان کلاس است ولی چون در یادگیری نقش فعالی ندارند، به مرور کلاس درس برای آن‌ها ملال آور می‌شود و چه بسا از مدرسه و درس بیزار می‌شوند.

 

 

روش تشبیهی

در این روش معلم با استفاده از یک داستان مناسب، مفهوم مورد نظر ارائه می‌دهد. اجرای این روش چون با داستان شروع می شود معمولا مورد توجه و دقت دانش آموزان قرار می‌گیرد.

 علاوه بر این چون معلم در بیان داستان نتیجه گیری‌ها را از کلاس براشت می‌شود، دانش آموزان برای مشارکت در جواب دادن، احساس مسئولیت می کنند. این روش از خستگی ارائه مفاهیم انتزاعی ریاضی کاسته و آموزش را تسریع می‌بخشد.

روش تشبیهی معمولا برای ارائه چگونگی یک مفهوم به کار برده می‌شود نه برای اثبات ریاضی آن. باید توجه داشت که استفاده نامناسب از این روش باعث ایجاد تصور غلط از مفهوم ارائه شده در ذهن دانش آموز نشود.

 

روش ارائه قاعده ها

مقصود از این روش، ارائه قاعده و دستورات خاصی است که دانش آموز با استفاده از آنها، اعمال و یا مسائلی را که الگویی از این قاعده هستند به انجام می رساند.

این قاعده ها می تواند قاعده های ساده ای نظیر خواندن عددهای دو رقمی از 20 به بالا مانند 32، 42، 52 باشد. متاسفانه به کارگیری این روش اغلب باعث خواهد شد دانش آموزان به یک ماشین محاسبه تبدیل شوند، با این تفاوت که معمولا ماشین در به کارگیری قاعده‌های داده شده اشتباه نمی‌کند، اما دانش آموز در به کارگیری آن اغلب دچار اشتباه می‌شود.

 

 

روش استفاده از مثال

این روش از ترکیب چندین روش به وجود می آید، آن را می توان در تمام مراحل آموزشی یک مفهوم ریاضی به کار گرفت. فرض کنیم می‌خواهیم بدون استفاده از تعریف، به صورت شهودی مربع بودن یک شکل هندسی را آموزش دهیم.

در این صورت چند مربع به اندازه های مختلف روی تخته سیاه رسم می کنیم و به کلاس می گوییم که همه این شکل ها را مربع می‌گوییم. آنگاه چند شکل هندسی دیگر توام با چند مربع روی تخته سیاه رسم می کنیم و از دانش آموزان می‌خواهیم که مربع‌ها را علامت بزنند.

 

روش استفاده از تجربه ها و مشاهده های عینی

در این روش دانش آموز با مشاهده و تجربه شخصی، یک مفهوم ریاضی را فرا می‌گیرد.

این روش در پایه های آخر مقطع دبستان مانند ششم ابتدایی مناسب می باشدکهدانش آموزان درک کاملتری نسبت به مقاطع پایین تر از ریاضی دارند.

 

روش تعاونی

در روش تعاونی هر کودک در تمام مراحل آموزش یک مفهوم شرکت فعالانه خواهد داشت.
شاید بتوان گفت که روش تعاونی، روشی کاملا تضاد با روش شرحی است و یکی از بهترین و با نتیجه‌ترین روش‌های آموزش یک مفهوم ریاضی است.

 

 

معمولا شرکت دانش آموزان در یادگیری یک مفهوم، می تواند به صورت یکی از فعالیت های زیر باشد:

فعالیت شفاهی

مثلا خواندن اعداد از 1 تا 10 با صدای بلند برای فراگیری ترتیب اعداد.

فعالیت کتبی

مثلا هر کودک روی صفحه کاغذ پاسخ پرسش را یادداشت کرده و جواب را در زمانی که از او بخواهند به کلاس ارائه می دهد.

فعالیت جسمانی

مثلا باز و بسته کردن انگشتان دست برای نشان دادن تعداد اعضای یک مجموعه.

 

روش استفاده از مدل

استفاده از مدل یعنی استفاده از تصاویر یا اشیایی است که در روشن کردن مفهوم و سادگی درک آن موثرند. این تصویرها و اشیاء معمولا برای کاهش از تجرد مفاهیم، مخصوصا مفاهیم ریاضی به کار گرفته می شوند.

در هر مرحله از آموزش می توان از مدل ها استفاده کرد. آموزش ریاضی با بازی یکی از موثرترین روش های استفاده از مدل ها می باشد که در این روش دانش آموزان می توانند در فرایند آموزش مشارکت داشته باشند.

 

 

روش کاوشگری

روش کاوشگری روشی است که در آن با فراهم آوردن شرایطی مناسب، دانش آموزان را برای کشف بعضی از مفاهیم ریاضی آماده می‌نمایند بدون آنکه مفاهیم مستقیما به آن ها آموزش داده شود. معمولا این روش را باید در مراحل اولیه آموزش به کار گرفت.

 

 روش کاوشگری مورد توجه اکثر اساتید تعلیم و تربیت است.

 

یکی از پیشتازان این روش در ریاضیات جرج پولیا (G. poya) ریاضی دان لهستانی مقیم آمریکا است. او معتقد است آنچه را که دانش آموز به وسیله خود کشف می کند هرگز از یاد نمی برد. به عبارت ساده تر به نظر او بهترین روش یادگیری، کشف مفاهیم توسط فراگیرنده است.

 

روش حل مساله

روش مساله ای در حقیقت نوعی آماده کردن فراگیر برای زندگی است، زیرا زندگی یعنی مواجه شدن با مسائل و کوشش برای حل آن در این روش فعالیت های آموزشی به گونه ای تنظیم می شود که در ذهن فراگیر مساله ای ایجاد شود و به او علاقه مند شود که با تلاش خود راه حلی برای آن مساله پیدا کند.

 

 

نمونه هایی از روش های تدریس ریاضی دبستان

• دانش آموز مرحله به مرحله پیش برود یعنی ابتدا دانش آموز را درگیر مشاهده، توضیح دادن، ثابت کردن، رد کردن و تفسیر بکند.
• از بازی های ریاضی که تنوع و جذابیت این درس را بیشتر کند استفاده شود.
• حداقل 2 یا 3 شخصیت برجسته ملی ریاضی مانند ابوریحان، خوارزمی، خواجه نصیرالدین طوسی و غیره در هر پایه به دانش آموزان معرفی شود.
• برای شناخت اهمیت ریاضی مثال های کتاب را بیشتر ملموس کنند مثلا در حال حاضر در کشور در معاملات ریال وجود ندارد.

 

در تدریس هر مفهوم ریاضی قبل از معرفی آن مفهوم، بهتر است یک مساله برای دانش آموزان مطرح شود که کودکان را به تفکر وادارد. زیرا یکی از مهمترین اهداف ریاضی به فکر واداشتن کودکان و انسانها است. 

 

• کم کردن محتوای کتاب های ریاضی. چون واقعا معلمان با توجه به زمانی که در اختیار دارند مجبور هستند از روش های سنتی تدریس جهت اتمام کردن درس ها استفاده کنند.
• حداقل در هر پایه تحصیلی در درس ریاضی مانند درس فارسی هم یک یا دو مبحث آزاد که معلم آن را انتخاب کند گنجانده شود.
• تشویق دانش آموزان در هنگام آموزش درس ریاضی جهت بالا بردن انگیزه بچه ها
• استفاده از مشاوران در مدارس ابتدایی و شناخت دانش آموزانی که واقعا در یادگیری مشکل دارند و ترس از اعداد دارند.
• شناخت مشکلات یادگیری ریاضی بچه ها
• وقتی روش تدریس جوابگوی موفقیت ما در کلاس نباشد روش ها را باید تغییر داد و گاه چند روش را باید ترکیب کرد.
• استقبال از روش هاس ابتکاری همکاران برای مفهوم یا قسمت از درس ریاضی در پایه های مختلف و سعی در نشر آن برای استفاده دیگر همکاران
• انتخاب روش تدریس مناسب که دانش آموزان را به فکر کردن وادارد.
• برای آموزش ریاضی پیشنهاد می شود که آزمایشگاه های ریاضی در مدارس دایر شود.

در این مقاله به روش های تدریس نوین ریاضی ابتدایی و اهمیت درس ریاضی پرداختیم و اینکه تدریس مناسب ریاضی دبستان چه تاثیرات شگرفت و مهمی می تواند بر تقویت مهارت های خلاقیت، حل مساله و تفکر منطقی دانش آموزان داشته باشد.

از این رو لازم است که معلمان و سیستم آموزش و پرورش به درس ریاضی مخصوصا در مقطع ابتدایی نگاه ویژه ای داشته باشند. در ادامه به کلیه روش های تدریس ریاضی که در مدارس ابتدایی ایران و دیگر کشورها به کار گرفته می شود اشاره کردیم و پیشنهاداتی برای لذت بخش کردن تدریس این درس زیبا و دوست داشتنی مطرح کردیم.