5 نمونه از کارآمدترین روش های تدریس فعال در ابتدایی

انواع روش های تدریس ابتدایی برای ایجاد تنوع در فضای آموزشی و بهبود فرایند آموزش قابل اجرا هستند. از این میان، روش های تدریس فعال در ابتدایی، مجموعه روش‌هایی هستند که دانش‌آموزان را با فرایند یاددهی و یادگیری هم‌گام می‌کنند.

در این روش‌ها آموزگار از جایگاه متکلم وحده خارج می‌شود و از دانش‌آموزان در آموزش خودشان یاری می‌گیرد. در ادامه 6 نوع از روش های فعال تدریس را که شامل روش‌های حل مسئله، ایفای نقش، بارش فکری، پروژه و گردش علمی است، معرفی خواهیم کرد.

باتیم آموزشی رایاد همراه باشید.

روش حل مسئله، از رایج‌ترین روش های تدریس فعال در ابتدایی

حل مسئله که از جمله روش های تدریس فعال در ابتدایی است، به معنای رسیدن به هدف با مجموعه روش‌هایی است که توسط آموزگار تدریس یا به آن اشاره شده است.

روش حل مسئله فی‌نفسه از روش‌های دیرین است که همواره ملازم تدریس بوده است اما نمی‌توان برای دوره‌ها و نسل‌های گوناگون به صورتی یکسان از آن استفاده کرد بلکه باید همراه با نو شدن روش های تدریس، شیوه‌های حل مسئله را نیز به‌روز کرد.

روش حل مسئله که از شیوه‌های تدریس فعال است، با تبعیت از دو الگو انجام می‌شود که یکی توسط جان دیویی و دیگری توسط جورج پولیا مطرح شده است:

مراحل روش حل مسئله‌ی جان دیویی:

1- مشخص کردن ابعاد مسئله توسط آموزگار برای دانش‌آموزان؛

2- گردآوری داده‌ها و اطلاعاتی توسط دانش‌آموزان برای فرضیه‌سازی؛

3- ساختن فرضیه؛

4- آزمودن فرضیه و ثبت نتایج آن؛

5- نتیجه‌گیری و تعمیم موارد اثبات شده.

مراحل روش حل مسئله‌ی جورج پولیا:

1- ادراک و فهم مسئله از راه معطوف ساختن توجه دانش‌آموز به آن، شرح و توضیح عبارات کلیدی، بیان مسئله به زبان ساده (توسط دانش‌آموزان)، مشخص کردن موارد معلوم و مجهول مسئله، تشخیص شرایط و محدودیت‌ها؛

2- طراحی حل مسئله (که نوعی نقشه‌کشی برای حل مسئله است)؛

3- اجرای نقشه‌ی راهبردی همراه با ارائه‌ی آموزش‌های جانبی و سازمان‌دهی امکانات موردنیاز و مقایسه‌ی عملکردها؛

4- بازنگری و کنترل (که شامل مقایسه نقشه‌ها، تشریح جواب مسئله، مقایسه‌ی جواب‌ها، یافتن ارتباط جواب با اهداف مسئله و تعمیم نتایج برای حل مسائل مشابه).

ایفای نقش

از جمله روش های تدریس فعال در ابتدایی، روش ایفای نقش است. ویژگی روش ایفای نقش این است که در کنار آموزش بهتر، تأثیر مهمی در شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی دانش‌آموز دارد و در نتیجه در پرروش نیز مطرح است. در روش ایفای نقش معلم، چندی از دانش‌آموزان به عنوان اجرا کننده‌ی نقش‌ها و سایر دانش‌آموزان به عنوان تماشاگر حضور دارند و مراحلی دارد که به آن می پردازیم:

1- طرح و نگارش یک نمایش‌نامه‌ی مبتنی بر درس یا مرتبط با اهداف درس؛

2- در نظر گرفتن نقش برای هر دانش‌آموز بر اساس نوع نقش و توانایی‌های او؛

3- طراحی و شکل دهی صحنه‌ی نمایش با استفاده از امکانات موجود؛

4- تمرین نقش‌ها و آماده شدن برای نمایش؛

5- اجرای نمایش در برابر سایر شاگردان با هدایت و نظارت آموزگار؛

6- بحث و تبادل نظر درباره نمایش و نتیجه‌گیری.

این روش همچنین می‌تواند زیرمجموعه‌ی روش تدریس نمایشی در ابتدایی نیز باشد.

بارش فکری

بارش یا طوفان فکری از روش های تدریس فعال در ابتدایی است که زمینه‌های بالقوه‌ی خلاقیت در دانش‌آموزان را تقویت می‌کند. این روش به صورت کلی شامل بیان همه‌ی افکار و اندیشه‌ها در خصوص موضوع مطرح شده است و شرایط و ضوابطی دارد:

1- در بارش فکری مطرح کردن هرگونه انتقاد نسبت به اندیشه‌های گوناگون (درست یا نادرست) ممنوع است.

2- قضاوت و ارزشیابی نباید به‌ویژه از سوی آموزگار در مرحله‌ی بیان اندیشه‌ها صورت گیرد.

3- فراوانی اندیشه‌ها از نظر کمّی اهمیت دارد زیرا سبب بروز خلاقیت می‌شود.

4- طی یا پس از بیان همه‌ی اندیشه‌ها، همه‌ی افراد می‌توانند بر نظر یکدیگر اثر بگذارند.

5- توجه به نظرات بدیع – هرچند غیرمنطقی و نامعقول – ضروری است.

6- همه‌ی فعالیت‌ها باید آزادانه انجام شود.

زمانی که برای اجرای این روش از روش های نوین تدریس ابتدایی در نظر گرفته می‌شود، 20 تا 45 دقیقه است.

طی فرایند بارش فکری، نظرات ثبت می‌شوند؛ سپس درمورد آن‌ها ارزشیابی صورت گرفته، نظرات نادرست با توافق همه حذف می‌شود و تعدادی نظریه به عنوان نتیجه اعلام می‌گردد.

پروژه، از روش های نوین تدریس ابتدایی

از میان روش های تدریس فعال در ابتدایی، روش پروژه نقش مؤثری در آشنایی دانش‌آموزان با فرایندهای منظم و مرحله‌ای، یادگیری بسیار ژرف و افزایش اعتماد به نفس در آنان دارد. همچنین حس مسئولیت‌پذیری، انجام کار با برنامه‌ریزی و داشتن خلاقیت در رفع موانع و چالش‌ها را تقویت می‌کند.

شرط مهم در این روش وجود رغبت است و دانش‌آموزان نباید در انجام آن حسی مشابه انجام تکالیف درسی داشته باشند. مراحل روش پروژه به این قرار است:

1- تعیین هدف یا موضوعی صرفا به صورت پیشنهاد از سوی آموزگار یا دانش‌آموزان (به صورت فردی یا گروهی)؛

2- ارائه‌ی طرح برای پرداختن به موضوع یا رسیدن به هدف ترجیحا توسط دانش‌آموزان؛

3- اجرای مراحل پروژه تحت نظارت آموزگار تا به اتمام رسیدن طرح‌ها؛

4- ارائه‌ی نتایج انجام پروژه توسط فرد یا گروه به آموزگار و سایر هم‌کلاسیان.

گردش علمی

جذاب‌ترین روش تدریس فعال، گردش علمی است زیرا تنوعی اساسی در فضای آموزشی ایجاد می‌کند. بچه‌ها در گردش علمی چارچوب‌های بسته و محدودیت‌های کلاس درس را احساس نمی‌کنند. فضای پر تنوعی که یک گردش علمی به وجود می‌آورد، کسالت و بی علاقگی را از آموزش دور می‌سازد.

گردش علمی یک سفر کوتاه با هم‌کلاسی‌ها و آموزگار است که در حد خود به افزایش تجریبات دانش‌آموزان کمک می‌کند. آنان ضمن فراگیری نکات علمی و درسی، تعامل با دیگران را در خارج از محیط مدرسه فرامی‌گیرند.

از آنجا که می‌توان جنبه‌های تفریحی را ملازم این روش کرد، جذابیت آن در میان سایر روش های تدریس فعال در ابتدایی دوچندان می‌شود. گردش علمی نیز همانند سایر روش های فعال تدریس، اصول و مراحل خود را دارد:

1- تعیین موضوع گردش علمی و هدف از آن؛

2- تعیین مکان و مسیر گردش علمی؛

3- تهیه‌ی امکانات و وسایلی که احیانا در طی گردش موردنیاز است (یک پیشنهاد این است که فهرستی از وسایل و امکانات مورد نیاز، با هم‌اندیشی و همکاری خود دانش‌آموزان فراهم شود؛ بچه‌ها می‌توانند در خصوص آوردن برخی وسایل مشارکت کنند)؛

4- تقسیم مسئولیت‌هایی در گردش علمی بین شاگردان؛

5- توزیع برگه‌هایی برای گزارش نویسی بین شاگردان (بهتر است همه‌ی آنان در این امر مشارکت کنند و هریک گزارشی از دیدگاه خود بنویسند.)

6- ارائه‌ی گزارش در کلاس پس از بازگشت از گردش علمی و ارزیابی و نتیجه‌گیری.

توجه کنید که پیش از هر گردش علمی باید هماهنگی‌هایی با اداره آموزش و پرورش منطقه انجام شود و از اولیای همه‌ی دانش‌آموزان شرکت‌کننده، کسب اجازه‌ و رضایت کتبی شود.

روش گردش علمی می‌تواند از میان روش های تدریس فعال در ابتدایی، با روش تدریس اکتشافی و روش تدریس کاوشگری هم‌پوشانی داشته باشد.

آشنایی و به کارگیری روش های تدریس فعال در ابتدایی به آموزگاران و اولیای مدرسه کمک می‌کند فضای آموزشی را از حالت خشک و کم‌بازده خارج کنند و از زمان محدود آموزش، بیشترین بازخورد را بگیرند.

روش تدریس فعال، محیط آموزشی را جذاب و پربازده می‌کند و به دانش‌آموزان کمک می‌کند علاوه بر یادگیری عمیق مطالب درسی، گام‌های بزرگی در پرورش مهارت‌های مهم زندگی بردارند.

اگر نمونه‌های دیگری از روش های نوین تدریس ابتدایی را می‌شناسید یا آن‌ها را به کار بسته و بازخوردهای خوبی گرفته‌اید، با ما در میان بگذارید.