طرح درس یا سناریوی آموزشی بر لزوم استفاده از سازماندهی در امر یاددهی و یادگیری تأکید دارد. همچنین طرح درس به شکل امروزی آن توسط روانشناسان برجسته حوزه آموزش و پرورش شکل گرفته است. نظریات آنان تا به امروز نیز مدنظر برنامهریزان و هدفگذاران آموزشی و دستاندرکاران آنان در سطح جهان قرار میگیرد. در کشور ما نیز موضوع تنظیم طرحی درس حدوداً به دهههای اخیر بازمیگردد. در واقع، نظام آموزشی کشور لزوم استفاده از این طرح را به عنوان ابزاری کارآمد در زمینه تکنولوژی آموزشی و برای افزایش کیفیت آن مورد توجه قرار داد. در همین راستا، در این مقاله قصد داریم تعریفی جامع از طرح درس ارائه داده، تفاوت طرح درس روزانه با سالانه را بررسی کرده و مراحل نوشتن آن را تشریح کنیم.
برای مشاهده نمونه طرح درس های سالیانه پایه ی دبستان کلیک کنید.
طرح درس چیست؟
طرح درس به عنوان برنامهریزی و سازمان دادن به مجموعه فعالیتهایی است که معلم در ارتباط با هدفهای آموزشی، محتوای درس و تواناییهای دانشآموزان برای مدت زمان مشخص تدوین میکند. در واقع، معلمان یک برنامه یا یک چهارچوب منظم و سازماندهی شده برای کلاس خود تنظیم میکنند تا فرآیند تدریس و آموزش را هدفمندانه شروع کرده، با نظم هدایت کنند و به موقع به پایان برسانند. به علاوه، طرح درس به عنوان نقشه راهی برای معلم و دانشآموزان به شمار میآید که مسیر تدریس و یادگیری را برای آنان مشخص میکند.
بنابراین میتوان گفت که طرح درس به زبان ساده تمامی اندیشهها، مقدمهچینیها و پیشبینیهایی را شامل میشود که در ذهن معلم و قبل از رفتن او به کلاس شکل میگیرند. حال اگر این اندیشهها روی کاغذ نوشته شوند، طرح درس نامیده میشوند.
انواع طرح درس
- طرح درس برای کل کتاب یا طرح سالانه
- طرح درس برای نیم سال تحصیلی
- طرح درس ماهانه
- طرح درس هفتگی
- طرح درس روزانه یا جلسهای
- طرح درس برای هر فصل کتاب
طرح درس سالیانه یا ترمی
در این روش تنظیم طرح، معلم قبل از شروع سال تحصیلی در مورد کتابی که قرار است تدریس کند، سؤالاتی در ذهن خود دارد که پاسخ آنها را در قالب طرح درس کلی یا سالانه تنظیم میکند. برخی از این سؤالات عبارتند از:
- حجم کتاب چقدر است؟
- این کتاب را باید چند جلسه در هفته تدریس کنم؟
- جمع کل با در نظر گرفتن ایام تعطیل و امتحانات جلسات در سال چقدر است؟
- امکانات کمک آموزشی مدرسه در چه حدودی است؟
طرح درس روزانه یا جلسهای
طرح درس روزانه یا جلسهای به برنامهای گفته میشود که برای یک روز یا یک جلسه درسی دانشآموزان طرحریزی شده و به صورت جزئی تدوین میشود. برای تدوین این طرح میتوان به مجموعه سؤالاتی همچون موارد زیر پاسخ داد:
- آیا همه دانشآموزان در کلاس حضور دارند؟ (حضور و غیاب)
- آیا مطالب درس جلسه قبل را یاد گرفتهاند؟ (ارزیابی)
- آیا پیشنیازهای درس را میدانند؟
- مفاهیم اساسی درس این جلسه چیست؟
- تدریس هر یک از مفاهیم اساسی و سایر فعالیتهای کلاسی چقدر زمان نیاز دارند؟
- نحوه ارائه مطلب در کتاب خوب و رسا است یا نیاز به توضیحات و مثالهای بیشتر دارد؟
- چه فعالیتهای عملی برای درک مفهوم مورد نظر میتوان انجام داد؟
- چه ابزارهای کمک آموزشی برای انجام فعالیتهای عملی مربوطه مورد نیاز است؟
- آیا دانشآموزان مطالب را به طور کامل درک کردهاند؟ (ارزشیابی کلاسی)
- تکلیف منزل دانشآموزان برای یادگیری بهتر چه باشد؟
- درس جلسه آینده چیست؟
در پایان هر ماه یا پس از پایان هر فصل نیز بهتر است یک ارزشیابی کتبی از دانشآموزان به عمل آید تا به کمک آن بتوان یادگیری دانشآموزان را مورد ارزشیابی قرار داده، نارساییهای احتمالی تدریس را کشف کرده و برای رفع آنها اقدام کرد.
اهمیت استفاده از طرح درس چیست؟
استفاده از طرح درس برای پیشبرد اهداف آموزشی و همچنین یاددهی و یادگیری دانشآموز از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان برخی از مهمترین دلایل اهمیت تنظیم چنین طرحی در مدارس میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده بهینه از زمان
- تحقق بهتر اهداف درسی از نظر کمی و کیفی
- کاهش بینظمی و هرج و مرج در کلاس
- ایجاد انگیزه در معلم و دانشآموزان
- افزایش اعتماد به نفس مدرس یا معلم
- امکان یادگیری عمیقتر و پایدارتر دانشآموزان
- نهادینه شدن نظم و انضباط در فعالیتهای دانشآموزان
مزایای نوشتن طرح درس چیست؟
از جمله بارزترین مزایای نوشتن طرح درس میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- طرح درس به معلم کمک میکند تا برای تهیه وسایل آموزشی و منابع مورد نیاز آن پیشبینیهای لازم را به عمل آورد.
- تنظیم طرح درس موجب میشود که معلم به تعیین برنامه زمانی کلاس و هدفمند بودن آن بپردازد و از ایجاد بینظمی در کلاس جلوگیری کند.
- طرح درس موجب میشود که معلم فعالیتهای ضروری آموزشی را به ترتیب و یکی پس از دیگری در مراحل مشخص، زمانهای معین و به شیوههای منطقی پیش ببرد. در ادامه هم نتایج حاصل از آن را برای تدریس در مراحل بعدی آموزشی مورد استفاده قرار دهد.
- انگیزه لازم را در معلم ایجاد کرده و به او کمک میکند تا کلاس خود را بر اساس هدفی معین هدایت کند.
- روی قسمتهای مختلف درس از جمله تجارب یادگیری دانشآموزان به نحو مطلوب تأکید میکند.
- با تنظیم طرح درس معلم اطمینان حاصل میکند که کلیه اطلاعات مورد نیاز دانشآموزان در درس گنجانده شده است.
- معلمان با نوشتن طرح درس امکان طرح سؤالهای مناسب را پیشبینی کرده و از آن برای ارزیابی دقیق دانشآموزان استفاده میکنند.
برای نوشتن طرح درس به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
نوشتن طرح درس موفق نیازمند توجه به نکات مهمی است که از آن جمله میتوان به موضوع یا عنوان درس، تعیین و نگارش عناوین فرعی یا رئوس مطالب، نوشتن هدف کلی درس، نگارش و تنظیم هدفهای میانی درس، نگارش و تنظیم هدفهای رفتاری درس، تعیین رفتار ورودی دانشآموزان و ارزشیابی تشخیصی اشاره کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد جزئیات هر یک از این نکات میتوانید به مقاله نکات مهم در نوشتن طرح درس مراجعه کنید.
نمونهای از طرح درس روزانه برای بخوانیم و بنویسیم اول ابتدایی
مشخصات کلی
|
نام درس: بخوانیم و بنویسیم
موضوع: ورزش پایه: اول ابتدایی نام معلم: نام مدرسه: مدت: ۲۰ دقیقه |
||
هدفهای کلی
|
دانشآموزان در پایان این درس با نشانه و اهمیت ورزش آشنا میشوند. | ||
هدفهای رفتاری | حیطه شناختی |
|
|
حیطه نگرشی، عاطفی |
|
||
حیطه روانی حرکتی |
|
||
محورهای یادگیری و مطابقت با اهداف درس |
|
||
نوع روش تدریس | مشارکتی، همیاری، ایفای نقش، گروهی، پرسش و پاسخ | ||
وسایل مورد نیاز | کتاب درسی، تخته سیاه، گچ رنگی، گچ سفید، تخته پاک کن، توپ از بزرگ به کوچک، پازل ورزشی، پوستر ورزشی، سی دی آموزشی، دستگاه پخش، سوت، لباس ورزشی و خمیربازی | ||
مدل کلاسی | دانشآموز با توجه به لزوم انجام کار گروهی، باید به صورت U بنشینند تا رو در روی هم باشند. همچنین در این صورت حرکت در کلاس راحتتر بوده و تسلط به فعالیتها بیشتر میشود. به علاوه، دانشآموزان نیز نسبت به تابلو دید کافی به دست میآورند. | ||
قبل از شروع درس | سلام و احوالپرسی با دانشآموزان، حضور و غیاب، دقت در وضع جسمانی، روحی و روانی دانشآموزان و رسیدگی به تکالیف دانشآموزان | زمان مورد نیاز: ۱ دقیقه | |
ارزشیابی ورودی (تشخیصی) | پرسش از فراگیران در رابطه با درس جلسه قبل برای اطمینان از درک عمیق آنان نسبت به مفاهیم و مطالب درسی قبلی و آمادگی کافی آنان برای یادگیری درس جدید.
مثال: استفاده از کارتهای تندخوانی برای کلمات خواندهشده مانند مدیر، دبستان، کبوتر، توت و رسیدگی به تکالیف |
زمان مورد نیاز: ۳ دقیقه | |
آمادهسازی و ایجاد انگیزه | ایجاد انگیزه در دانشآموزان از طریق فعالیتهایی مانند تماشای فیلم ورزشی، پوشیدن لباس ورزشی، صحبت درباره انواع ورزش، تماشای کلیپ ورزشی، پرسش از دانشآموزان درباره علایق ورزشی آنان، تماشای نمایش ورزشی و تصاویر مربوط به آن | ||
ارائه درس جدید |
فعالیت معلم | فعالیت دانشآموز | |
تقسیمبندی دانشآموزان به صورت گروهی با توجه به علایق آنان به نوع ورزش، نمایش فیلم ورزشی، آشنایی دانشآموزان با انواع ورزشها، نمایش انواع توپ، صحبت درباره انواع ورزشها، انجام حرکات ورزشی، انجام نمایش به صورت پانتومیم، کامل کردن جورچین تصاویر ورزشی، بیان اهمیت ورزش به صورت نمایشی و نقش آن در سلامتی انسان، بخش کردن کلمات جدید، روخوانی از متن درس توسط خود دانشآموزان و خواندن شعر در مورد ورزش | انجام حرکات ورزشی توسط دانشآموزان به صورت نمایش، بیان علاقه به انواع ورزشها توسط خود دانشآموزان، کامل کردن جورچین، نگاه کردن به نمایش، بیان نوع ورزش، کامل کردن نقاشی، رنگ کردن آن، نگاه کردن به تصاویر ورزشی، بیان اهمیت ورزش، نوشتن کلمات جدید، روخوانی از روی متن درس و خواندن گروهی شعر | زمان مورد نیاز: ۱۰ دقیقه | |
ارزشیابی تکوینی | پرسش از دانشآموز در مورد درس جدید. مثال:
۱. کلمه «ورزش» را بخش کرده، صدایش را کشیده و بنویسد. ۲. کلمه ورزشکار، اسبسوار، دونده و کلمات جدید را بخوانند و بنویسند. ۳. درس را روخوانی کند. |
زمان مورد نیاز: ۲ دقیقه | |
فعالیتهای تکمیلی و تعیین تکلیف | جمعبندی | با اشاره به تصاویر و کلمات کلید و بحث درباره اهمیت ورزش به انجام فعالیتهایی در گروه میپردازند، کلمات خارج از درس و کتاب که نشانه «و» دارند نیز آورده میشوند و توسط بچهها تکرار میشود. مانند گاو، میوه | زمان مورد نیاز: ۲ دقیقه |
ارزشیابی تکمیلی
|
رفع اشکال دانشآموزانی که در خواندن اشکال دارند،
دقت در رفتارهایی که نشانه علاقهمندی و عدم علاقه دانشآموزان میباشد و خواندن نشانه «و» با مصوتها |
||
تعیین تکلیف | تعیین یکسری فعالیت مکمل و فوق برنامه برای نمایش آنها در جلسات بعد. برای مثال تمرین بازیها یا ورزشهایی خودشان در خانه انجام میدهند، کشیدن نقاشی مورد علاقهاش به کمک پدر یا مادر و پیدا کردن نشانه «و» از مجلات یا روزنامهها و ارائه آن در کلاس
– ختم جلسه |
نمونهای از طرح درس سالانه یا ترمی فارسی پایه اول
برای مشاهده نمونه های بیشتر مقاله طرح درس اول ابتدایی را مطالعه کنید.
ماه | هفته | رئوس مطالب | هدف کلی | نکات قابل بیان |
مهر | اول | نگاره ۱ – ۲ | آشنایی با نهاد
خانواده، بچهها آماده |
آشنایی با نهاد خانواده، احترام گذاشتن به افراد خانواده، آشنایی با ابزارهای زندگی، رعایت بهداشت
فردی، توانایی رسم خط از راست به چپ، توانایی تلفظ کلمات کلیدی |
دوم | نگاره ۳ – ۴ | آشنایی با
مدرسه و رفت و آمد
|
آشنایی با مقررات و قوانین عبور و مرور، آشنایی با نقش والدین، توانایی شناخت رنگها، توانایی رسم خط از پایین به بالا و بالعکس، توانایی انطباق تصاویر با کلمات، آشنایی با پرچم و توجه به رنگهای آن | |
سوم | نگاره ۵ – ۶ – ۷ | آشنایی با کلاس
و محیطهای تفریحی، آشنایی با روستا |
آشنایی با کلاس درس و قوانین آن، آشنایی با معلم و نقش او در آموزش، ایجاد ارتباط مؤثر با دیگر دانشآموزان، رعایت مقررات عمومی در بوستان، آشنایی با روستا و حیوانات اهلی، آشنایی با محصولات داخلی و فراوردههای دستساز | |
چهارم | نگاره ۸ – ۹ – ۱۰ | آشنایی با باغوحش، آشنایی با مسجد و مراسم نوروز | تقویت علاقه نسبت به حیوانات، توانایی تلفظ کلیدواژهها، آشنایی با مسجد و قرآن، دقت و توجه به رعایت نظم و ترتیب، بهداشت در مسجد،
آشنایی با آداب و رسوم مردم ایران در نوروز |
|
آبان | اول | درس آب، باران | شناخت حروف «آ» و «ب» | معرفی و آموزش صدا و نشانه «آ» و «ب»، تقویت توانایی خواندن و نوشتن صدای «آ» و «ب» در کلمات، توجه به استفاده آب در طبیعت |
دوم | درس اَبر و باد | شناخت حروف «اَ» و «د» | معرفی و آموزش صدا و نشانه «اَ» و «د»، توانایی نوشتن شکلهای مختلف صدای «اَ» و «د»، آشنایی با نقش ابر در چرخه آب، تأثیر باد در حرکت ابرها | |
سوم | درس مدرسه، کلاس | شناخت حروف «م» و «س» | معرفی صدا و نشانه «م» و «س»، تشخیص صدای «م» و «س» در اول، وسط و آخر کلمات، احترام گذاشتن به مدرسه و اولیای آن | |
چهارم | درس توت، تاب | شناخت حروف «او» و «ت» | معرفی صدا و نشانه «او» و «ت»، تشخیص صدا و شکلهای مختلف «او» و «ت»، آشنایی با انواع میوه، همکاری در بازیهای گروهی | |
آذر | اول | درس مادر، نان | شناخت حروف
«ر» و «ن» |
معرفی صدا و نشانه «ر» و «ن»، تشخیص صداها در اول، وسط و آخر کلمات، آشنایی با نان و تولید آن، آشنایی با پدیدههای ابر، باد و باران |
دوم | درس ایران، سرباز | شناخت حروف
«ای» و «ز» |
معرفی صدا و نشانههای «ای» و «ز»، توانایی خواندن و نوشتن کلمات با این حروف، آشنایی با اقوام ایرانی، آشنایی با نقشه ایران | |
سوم | درس استخر (اِ ِ) گوش شنوا (شـ ش) | شناخت حروف «اِ» و «ش» | آموزش صدا و نشانه «اِ» و «ش»، تشخیص صداها در جاهای مختلف کلمات، آشنایی با استخر و رعایت نکات ایمنی در آن | |
چهارم | درس دریا (ی)، اردک (اُ) | شناخت حروف «ی» و «اُ» | معرفی صدا و نشانه «اُ» و «ی»، توانایی به کار بردن آنها در جاهای مختلف کلمات، توانایی ساخت جمله با کلمات معرفیشده، شناخت جانوران مختلف و زندگی آنها
|
|
دی | اول | درس لکلک (کـ ک)، ورزش (و) | شناخت حروف «ک» و «و» | آموزش صدا و نشانه «ک» و «و»، آشنایی با ورزش و نقش آن در سلامتی، توانایی خواندن و نوشتن کلمات با حروف معرفیشده، جملهسازی |
دوم | درس پرواز (پـ پ) و جنگل (گـ گ) | شناخت حروف «پ» و «گ» | آموزش صدا و نشانه «پ» و «گ»، تشخیص صدا در جاهای مختلف کلمات، آشنایی با جنگل و جانوران آن، ایجاد علاقه به حفاظت از آن، جملهسازی با کلمات، مرتب کردن جملات به هم ریخته | |
سوم | درس روز برفی (فـ ف)، درخت (خـ خ) | شناخت حروف «ف» و «خ» | آموزش و معرفی صدای «ف» و «خ»، توانایی به کار بردن آنها در جاهای مختلف کلمه، مرتب کردن جملات، ساخت کلمه جدید با حروف معرفیشده، استفاده از لباس مناسب در روزهای سرد | |
چهارم | درس همکاری (قـ ق)، گل (لـ ل) | شناخت حروف «ق» و «ل» | معرفی صدا و نشانه «ق» و «ل»، توانایی به کار بردن آنها در جاهای مختلف کلمه، جملهسازی با بیش از یک کلمه، ساخت کلمات جدید، همکاری بین اعضای خانواده، شناخت وسایل آشپزخانه و رعایت نکات ایمنی | |
بهمن | اول | درس نارنج و برنج (جـ ج)، خروس خوشآواز (ُ-) | شناخت حروف «ج» و «اُ» استثنا | معرفی صدا و نشانه «ج» و «ُ-» استثنا، تشخیص صداها در جاهای مختلف کلمات، آشنایی با شالیزار، توجه کردن به نعمتهای خداوند، تقویت روحیه سپاسگزاری از خداوند |
دوم | درس مهتاب (هـ ه)، چشمه و چراگاه (چـ چ) | شناخت حروف «ه» و «چ» | معرفی صدا و نشانه «ه» و «چ»، آشنایی با چهار شکل «ه»، کلمهسازی، جملهسازی، آشنایی با چشمه، گیاهان و چراگاه، توانایی خواندن و نوشتن کلمات با حروف معرفیشده | |
سوم | درس ژاله و منیژه (ژ)، کتابخوانی (خوا) | شناخت حروف «ژ» و «خوا» | معرفی صداهای «ژ» و «خوا»، توانایی خواندن و نوشتن کلمات با حروف معرفیشده، ایجاد علاقه به مطالعه کتاب، آشنایی با گلها و مراقبت از آنها | |
چهارم | روانخوانی
|
شناخت حروف
خواندهشده |
آشنایی با حروف خواندهشده، توانایی کاربرد آنها در جاهای مختلف | |
اسفند | اول | درس در بازار (ـ ّ)، صدای موج (صـ ص)
|
شناخت «ـ ّ» و «ص» | آموزش، معرفی صدا و تشخیص نشانه «ـ ّ» و «ص» در کلمات مختلف، آشنایی با بازار و مشاغل مختلف، تقویت روحیه سپاسگزاری و احترام متقابل به یکدیگر، آشنایی با دریا و فواید آن، آشنایی با حیوانات دریایی |
دوم | درس سفر دلپذیر (ذ)، علی و معصوم (عـ ع) | شناخت حروف «ذ» و «ع» | تشخیص صداها در کلمات مختلف، توانایی خواندن و نوشتن کلمات با حروف خواندهشده، آشنایی با مناظر طبیعی مناطق مختلف، تقویت روحیه ثبت خاطرات
آموزش و معرفی صدا و نشانه «ع»، توانایی خواندن و نوشتن «ع» در جاهای مختلف کلمه، برقراری روابط عاطفی و اجتماعی، تقویت روحیه نظم در کارها، ایجاد روحیه تفکر و تعمق در پاسخگویی، جملهسازی، مرتب کردن جملات، داستاننویسی با کلمات دادهشده |
|
سوم | درس مثل خورشید (ثـ ث)، درس حلزون (حـ ح) | شناخت حروف «ث» و «ح» | آشنایی با شکل و صدای «ث» و بعضی از عوامل طبیعی مانند نور ماه مهتاب، واحد زمانی ثانیه، دوری از کثیفی و پاکیزه بودن
آموزش صدا و نشانه «ح»، تشخیص نشانه «ح» در کلمات مختلف، آشنایی با زندگی حلزون، کامل کردن جملات |
|
چهارم | مرور و تکرار درس حلزون، کتابخوانی، درس رضا (ضـ ض) | شناخت «ض» | خواندن و نوشتن یک شعر مثلاً از مجله رشد یا کتاب مناسب دیگر
آموزش و معرفی صدا و نشانه «ض»، تشخیص نشانهها در جاهای مختلف کلمات، اهمیت عیادت از مریض و احوالپرسی، آشنا کردن دانشآموزان با مسجد و آداب آن |
|
فروردین | سوم | مرور و یادآوری درس لاکپشت و خواندن درس خاطرات انقلاب | شناخت صدا و نشانه «ط» | آموزش صدا و نشانه «ط»، آشنایی با انقلاب اسلامی، اهمیت وحدت و همدلی در پیروزی انقلاب، کامل کردن جملات ناقص، آشنایی با آبگیر و گرما، علت خشک شدن آبگیر، دوستی، همراهی |
چهارم | درس مرغابیها (غـ غ)، درس آزاد | شناخت و معرفی صدا و نشانه «غ» | تقویت روحیه همکاری و کمک به دیگران، تشخیص نشانه در کلمات مختلف، رعایت ادب و احترام هنگام سخن گفتن، جملهسازی، مرتب کردن جملات و به موقع صحبت کردن | |
اردیبهشت | اول | درس پیامبر مهربان «ظ» | شناخت صدا و نشانه «ظ» | آموزش صدا و نشانه «ظ»، آشنایی با اعیاد مذهبی مانند عید مبعث، عید قربان و غیره، تشخیص نشانه «ظ» در کلمات مختلف، آشنایی با پیامبر وعید مبعث، شناخت مکه به عنوان خانه خدا |
دوم | روانخوانی | ـــ | شناخت مطالب آموختهشده | |
سوم | مرور و تمرین | ـــ | شناخت مطالب آموختهشده و رفع اشکالات احتمالی | |
چهارم | مرور و تمرین | ـــ | شناخت مطالب آموختهشده و رفع اشکالات احتمالی |
مطلب شما خوب بود
سلام دوست عزیز
ممنون از توجه شما
عالی
تشکر
سلام دوست عزیز
ممنون از توجه شما.
عالی بود. ممنونم از مطلب خیلی خوبتون🌹
سلام دوست عزیز
ممنون از توجه شما.
مطالب مفید و کاربردی ارائه شده بود.درود
سلام دوست عزیز
ممنون از حسن توجه شما.
اشتراکها: کاربرگ نشانه ت • ❤️ دِی گرام