یادگیری معکوس چیست؟

یادگیری معکوس، یک روش نوین آموزشی است که جدیداً سر و صدای زیادی برپا کرده است. نتایجی که از پیاده‌‍سازی این روش به دست آمده کاملاً امیدوار کننده است. با این حال، برای اجرای آن نیاز به رعایت یک سری اصول و نکات هست. بهتر است ابتدا درک کاملاً درستی از آموزش معکوس داشته باشیم و سپس سراغ این نکات برویم.

در این مقاله تلاش داریم شما را به صورت کامل با آن آشنا کنیم و به شما کمک کنیم و تا پیاده سازی یک کلاس معکوس موفق با شما همراه باشیم.

تا انتهای مقاله با تیم آموزشی رایاد همراه باشید.

بیشتر بخوانید: 5 نمونه از کارآمدترین روش های تدریس فعال در ابتدایی

همه چیز درباره یادگیری معکوس

همان‌طور که از اسم این روش آموزشی پیدا است، قرار است با چیزی کاملاً برعکس چیزی که قبلاً رایج بود روبرو شویم.
در روش سنتی، دانش آموزان درس را در کلاس و توسط معلم فرامی‌گرفتند. سپس به خانه رفته و هر آنچه را که فرا گرفته بودند، دوره می‌کردند. حول آن تمرین می‌کردند و تکالیف خود را انجام می‌دادند.

در روش معکوس که یکی از روش‌های نوین است، دانش آموزان در خانه و با استفاده از ابزارهای دیجیتالی درس را فرامی‌گیرند و سپس سر کلاس حاضر می‌شوند. آن‌ها سر کلاس چیزهایی را که در خانه فراگرفته‌ بودند طی تمرین‌هایی گروهی و تجربی دوره می‌کنند. با معلم درباره آن‌ها گفت‌گو می‌کنند و درس‌ها را به صورتی عمیق‌تر و کامل‌تر فرامی‌گیرند.

تاریخچه آموزش معکوس

جان برگمن و آرون سمز، اولین کسانی بودند که از این روش آموزشی استفاده کردند. در اصل آن‌ها این روش را ابداع کرده‌اند. آن‌ها وقتی که با غیبت مکرر برخی دانش آموزان مواجه شوند، تصمیم به پیاده سازی روشی گرفتند که هیچ کس از کلاس درس عقب نماند.

آن‌ها از تدریس خود فیلم گرفتند و قبل از روز کلاسی آن را در اختیار دانش آموزان قرار دادند. نتیجه جالبی به دست آمد. نه تنها هدف آن‌ها یعنی عقب نماندن هیچ یک از دانش آموزان از کلاس محقق شده ؛ بلکه سطح یادگیری آن‌ها تا حد زیادی بهبود پیدا کرد. بعدها این دو معلم آمریکایی دو کتاب در این باره تألیف کردند. کتاب‌های ” یادگیری معکوس” و ” یادگیری معکوس در دوره ابتدایی” اثر این دو معلم است که به فارسی نیز ترجمه شده.

مقاله پیشنهادی: تاثیرگذاری بازی بر یادگیری کودکان

نقش دانش آموزان و معلم در کلاس معکوس

اگر به آموزش سنتی نگاهی بیاندازید، متوجه می‌شوید که نقش دانش آموزان در آموزش دیدن اندک است. معلم سرتاسر کلاس را به آموزش دادن سپری می‌کند و همه چیز یک طرفه است. دانش آموزان تنها در مرحله تثبیت یادگیری یعنی تمرین و تکرار است که شرکت دارند که البته برخی از دانش آموزان از زیر بار همان وظیفه نیز شانه خالی می‌کنند. یعنی این که در خانه تمرینات خود را به خوبی انجام نمی‌دهند.

در کلاس معکوس دانش آموزان در هر دو مرحله آموزش دخالت دارند. یعنی هم در مرحله آموزش دیدن اولیه و هم در مرحله آموزش دیدن اولیه و هم در مرحله تمرین و تکرار و تثبیت دروس.
می‌توان این طور برآورد کرد که نقش معلم در کلاس درس کمتر شده است. البته این کمتر شدن به معنای کمرنگ‌تر شدن نیست.

آیا کار معلم در کلاس معکوس راحت‌تر است؟

برخی تصور می‌کنند که از معلم در کلاس معکوس راحت‌تر است. اصلاً این طور نیست. بگذارید نگاهی به وظایف معلم در این کلاس بیاندازیم.
معلم باید دروس را ضبط کند. یعنی یکبار درس را ارائه دهد و از آن فیلم بگیرد. سپس آن را با توجه به سن و شرایط دانش آموزان به بخش‌های مناسب تقسیم کند و میزان مناسبی از آن را قبل از هر جلسه در اختیار دانش آموزان قرار بدهد.
تا اینجا او کاری را انجام می‌دهد که قرار بود سر کلاس درس هم انجام بدهد. البته برخی از معلمین از تدریسی که سال گذشته ضبط کرده‌اند استفاده می‌کنند که در صورت عدم تغییر سرفصل‌های آموزشی اصلاً ایرادی ندارد.

سپس معلم در کلاس درس و در کنار دانش آموزان حاضر می‌شود. نوبت به بهبود یادگیری است. او باید سر کلاس، با استفاده از تمرین‌های گروهی، بازی‌های آموزشی و فعالیت‌های تجربی آنچه را که دانش آموزان قبلاً به‌واسطه فیلم با آن آشنا شده‌اند و فراگرفته‌اند در ذهن آن‌ها تثبیت کند. کاری که اکثر معلم‌ها در روش سنتی فرصت نمی‌کنند به آن بپردازند.

وظیفه معلم در روش یادگیری معکوس ممکن است کمتر باشد ولی بسیار پررنگ و مؤثر است. اگر معلم به خوبی نتواند زمینه یادگیری عمیق را در دانش آموزان فراهم کند اهداف این روش آموزشی محقق نمی‌شود. در نتیجه اجرای این روش باید توسط معلمی انجام شود که مهارت کافی را دارا است.

در یک کلام کار معلم در کلاس معکوس اصلاً راحت‌تر نیست و اگر مهارت کافی نداشته باشد نتیجه با مشکل و سختی روبرو خواهد شد و نتیجه مناسبی از کار دانش آموزان دریافت نمی‌کند.

آیا کار دانش آموزان در کلاس معکوس سخت‌تر خواهد شد؟

هر جلسه از کلاس معلم به آموزش مبحثی می‌پردازد که شاید بیشتر از 20 دقیقه زمان نیاز نداشته باشد. او برای یک بار و به صورت کامل، جامع، بدون ایجاد وقفه و با آمادگی کامل مبحث را توضیح می‌دهد و از آن فیلم می‌گیرد. سپس آن را در اختیار دانش آموزان قرار می‌دهد. کمتر پیش می‌آید بحث یک جلسه کلاسی بیشتر از این زمان طول بکشد.

دانش آموزان هر روز با 3 الی 4 فیلم 20 دقیقه‌ای روبرو هستند که باید در خانه آن‌ها را تماشا کنند. روی هم رفته چیزی حدود یک ساعت و نیم. دیگر خبری از تکالیف نیست.
در اصل آن‌ها زمانی را که به انجام تکالیف مدرسه در خانه اختصاص می‌دادند به دیدن آموزش‌ها صرف می‌کنند. نه بیشتر.

مزایای آموزش معکوس

1. دانش آموزان با توجه به سرعت یادگیری خود آموزش می‌بینند. برخی از دانش آموزان نیاز دارند چند بار به یک مبحث گوش دهند. برخی نیز با یک بار گوش دادن آن را فرامی‌گیرند. تنظیم سرعت تدریس با سطح یادگیری دانش آموزان در کلاس سنتی امکان پذیر نیست؛ ولی در روش معکوس امکان پذیر است.
2. وقت کلاس آزاد می‌شود. در روش سنتی ممکن بود معلمی به خاطر درخواست دانش آموزان بحثی را چند بار تکرار کند که موجب تمام شدن وقت کلاس می‌شد و دیگر وقتی برای بهبود یادگیری باقی نمی‌ماند. در روش معکوس زمان کلاس کاملاً به بهبود یادگیری تعلق دارد.
3. دانش آموزان از حالت منفعل بودن خارج می‌شوند. از آنجا که باید در تمرین‌های گروهی و تجربی شرکت کنند مجبور هستند که فیلم آموزشی را قبل از کلاس ببینند. اگر آن را مشاهده نکنند نمی‌توانند نقش خود را در کلاس و تمرین‌های گروهی به خوبی ایفا کنند.
   نمی‌توانند از بازی‌های آموزشی لذت ببرند و نمی‌توانند با معلم خود به بحث و گفتگو بنشینند. از طرف دیگر کلاس درس از حالت خشکی در آمده است و همه این‌ها دست به دست هم می‌دهد تا دانش آموز فعال‌تر بشود.
4. سطح عملی دانش آموزان تا حد قابل توجهی بهبود پیدا می‌کند. این روش تاثیر مثبتی در عمق یادگیری خواهد گذاشت.

چالش‌های پیش رو در آموزش معکوس

در این میان چالش‌هایی نیز وجود دارد. ممکن است دانش آموزان در مقابل این روش جبهه بگیرند. بهتر است با اجرایی منعطف و دلگرم کنند دانش آموزان را با خود همراه کنید. حتماً قرار نیست به یک‌باره آن‌ها را در کار انجام شده قرار بدهید. ابتدا آن‌ها را با این روش آشنا کنید و بگویید که قرار است چه تغییراتی در کلاس درس رخ بدهد.

می‌توانید یک جلسه را به صورت امتحانی پیاده سازی کنید و بعد از اینکه کاملاً با آن آشنا شدند نظر آن‌ها را نسبت به اجرای مداوم آن جویا شوید. باور کنید آن‌ها استقبال خواهند کرد! چرا که دیگر نیازی نیست در خانه تکلیف انجام بدهند.

گاهی اولیا و مربیان هم با اجرای کلاس معکوس توسط شما مخالفت می‌کنند. بهتر است در یک جلسه آن‌ها را با این روش آشنا کنید و از تاثیرات مثبتش با آن‌ها صحبت نمایید. حتی می‌توانید از روش آموزش معکوس استفاده کنید و قبل از شروع جلسه یک فیلم درباره این روش جدید و نوین با آن‌ها به اشتراک بگذارید و سپس درباره آن با آن‌ها بحث و گفت و گو کنید. مسلماً مخالفت نخواهند کرد.

روش تدریس معکوس

روش تدریس معکوس همان‌طور که قبلاً ذکر کردیم اجرا می‌شود. شما تدریس را از قبل در اختیار دانش آموز قرار می‌دهید و کلاس درس را به اجرای فعالیت‌هایی هم‌راستا با مبحث درس سپری می‌‌کنید. باید مراحل زیر را طی کنید:

1. گرفتن فیلم از تدریس
2. ایجاد بستر مناسب برای به اشتراک گذاشتن فیلم‌ها! می‌توانید از نرم‌افزارهای مدرسه استفاده کنید یا فیلم‌ها را در فلش ریخته و در اختیار دانش آموز قرار بدهید.
3. آموزش به دانش آموزان در استفاده از نرم افزار یا فلش برای دیدن فیلم‌ها
4. فراهم کردن فرصت‌هایی برای یادگیری با انجام فعالیت در کلاس
5. ارزیابی

یادگیری معکوس در دوره ابتدایی

با توجه به رشد شناختی پیاژه، دانش آموزان ابتدایی در مرحله بصری صوری قرار دارند. آن‌ها با انجام دادن و دیدن است که فرامی‌گیرند. اگر قرار است کلاس معکوس را برای مقطع ابتدایی پیاده سازی کنید بهتر است با موزیک، انیمیشن شعر و قصه و فیلم همراه باشد. همچنین بهتر است که طول کلاس‌ها زیاد نباشد و از 20 دقیقه بیشتر نشود.

کلام آخر

در این مقاله آموختیم که یادگیری معکوس چیست و چطور می‌توانیم یک کلاس معکوس را پیاده سازی کنیم. آموزش معکوس می‌تواند بسیار نتیجه بخش باشد؛ اگر و تنها اگر معلم مهارت کافی برای اجرای آن را داشته باشد.

اگر شما نیز معلم بامهارتی هستید می‌توانید عمق و سطح یادگیری دانش آموزان خود را با استفاده از این روش آموزشی تا حد بسیار بالایی افزایش دهید.