نمونه‌هایی از روش تدریس مشارکتی

آموزش در مقطع ابتدایی به دلیل پایه ای بودن مفاهیم آموزشی از اهمیت بالایی برخوردار است، و آنچه حائز اهمیت میباشد نهادینه کردن مطالب آموزشی به نحو درست و با بازدهی بالا است. با به کارگیری انواع روش های نوین تدریس ابتدایی می توان زمینه را برای یادگیری بهتر دانش آموزان فراهم آورد. یکی از برجسته‌ترین روش ‌های تدریس ابتدایی، روش تدریس مشارکتی است. در این روش، دانش‌آموزان برای فهم بهتر مطالب درسی به یکدیگر کمک می‌کنند. انواع روش های تدریس مشارکتی برای دروس و مقاطع گوناگون متفاوت است.

کارگروهی و تیمی اساس روش تدریس مشارکتی می باشد، ضمن آنکه  یکی از اهداف روش تدریس مشارکتی  تقویت مهارت های اجتماعی دانش آموزان نیز می باشد. برای آشنایی بیشتر با این روش و انواع آن، تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.

با تیم آموزشی رایاد همراه شوید.

تعریف روش تدریس مشارکتی

با سرعتی که در پیشرفت دانش پدید آمده است، قطعا روش‌های سنتی انتقال دانش نمی‌تواند کارایی لازم را داشته باشد؛ به همین دلیل است که نیازمند روش های نوین تدریس هستیم. روش تدریس مشارکتی، یکی از روش های نوین تدریس ابتدایی مبتنی بر تلاش و تعامل دانش‌آموزان با همدیگر است. این روش، تعاریف متعددی دارد که از میان آن‌ها دو مورد می‌تواند گویاتر باشد:

تعریف اول: نوعی رابطه‌ی بین فردی همراه با همکاری و حساس و دغدغه‌مند بودن نسبت به نیازهای دیگران.

تعریف دوم: اتحاد و هماهنگی میان افرادی که در تلاشی مشترک برای رسیدن به هدف یا اهدافی هستند که مورد جست‌وجوی همه‌ی آنان است.

به این ترتیب انواع روش های تدریس مشارکتی باید ویژگی‌ روش های تدریس فعال در ابتدایی را داشته باشد و خود روش های دیگر تدریس از جمله روش تدریس اکتشافی، روش تدریس نمایشی و روش تدریس کاوشگری در ابتدایی را در بر بگیرد یا موازی با آن‌ها در امر آموزش مؤثر باشد.

انواع روش های تدریس مشارکتی در ابتدایی

استفاده از روش تدریس مشارکتی بر اساس برخی معیارها نظیر نوع درسی که تدریس می‌شود، مقطع تحصیلی، جمعیت کلاس و پتانسیل‌هایی که در کلاس و دانش‌آموزان وجود دارد، گوناگون و پدیدآورنده‌ی انواع روش ها در تدریس مشارکتی است.

در اینجا تمرکز ما بر روش‌های تدریس مشارکتی در ابتدایی است:

 روش کارایی گروهی

 حرکت گروهی خصوصا در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی این احساس را پدید می‌آورد که تنها نیستند. تنها نبودن و داشتن حس مشترک، عزت نفس و شجاعت را در آنان بالا می‌برد و روحیه‌ی آنان را در برابر موضوعاتی که ممکن است در فهم آن‌ها دچار مشکل باشند، یاری می کند.

همچنین در آنان انگیزه ایجاد می‌کند که به صورت پویا به انجام تکالیف و حل مسائل بپردازنداین روش دارای مراحلی است که از این قرار است:

1.  تعیین اهداف آموزشی از سوی آموزگار
2.   ارزشیابی تشخیصی توسط آموزگار
3.   ارائه‌ی مطالب درسی توسط آموزگار
4.   مطالعه‌ی انفرادی دانش‌آموزان
5.   تشکیل گروه‌های دانش‌آموزی
6.   ارائه‌ی پرسش به گروه ها و پاسخ‌گویی گروهی دانش‌آموزان پس از بحث و مشورت

توجه: روش کار گروهی با توجه به نوع درس یا تشخیص آموزگار می‌تواند قدری متفاوت باشد. مثلا می‌توان آزمون را از به صورت انفرادی از دانش‌آموزان گرفت و تصحیح و امتیازدهی را به سرگروه سپرد.

تدریس اعضای گروه

در این روش از انواع روش های تدریس مشارکتی، از دانش‌آموزان خواسته می‌شود بخشی از مباحث درسی را به صورت گروهی به همکلاسی‌های خود تدریس کنند. البته استفاده از این روش در دوره‌ی دوم ابتدایی نتایج بهتری دارد.

قضاوت عملکرد

از این روش می‌توان در انواع دروس استفاده کرد. روش قضاوت عملکرد در کل مبتنی بر ارائه‌ی نمونه عملکرد یک یا گروهی از دانش‌آموزان است که قضاوت و بررسی آن با توجه به آموخته‌های پیشین، توسط فرد یا گروهی دیگر انجام می‌شود.

در این روش از انواع روش های تدریس مشارکتی، ممکن است ظاهر امر به صورت نوعی تقابل به نظر برسد زیرا معمولا یک طرف به دنبال نقد طرف دیگر و پیدا کردن عیوب کار اوست؛ اما در مجموع به یادگیری می انجامد.

همچنین از آنجا که دانش‌آموز می‌داند که ممکن است از سوی سایر همکلاسی‌ها به چالش کشیده شود، تمام سعی خود را برای بهترین ارائه یا تولید نمونه و یا نحوه‌ی حل مسئله به کار می‌برد. در خصوص دروس تجربی می‌توان این روش را با روش تدریس کاوشگری در ابتدایی تلفیق کرد.

قضاوت طرز تلقی

این روش نیز از منظری شبیه روش قضاوت عملکرد است؛ البته برای دروسی مثل دینی، فارسی و… کارایی بیشتری دارد. در این روش از انواع روش های تدریس مشارکتی، آموزگار می‌تواند داستانی که در خود درس روایت شده یا مرتبط با موضوع درس است را بیان کرده، از دانش‌آموزان بخواهد نظر خود را درباره‌‌ی آن بیان کنند و سپس از دیگر دانش‌آموزان واکنش‌هایی دریافت کند.

دانش‌آموزان با تبادل و نقد نظرات و برداشت‌ها، در این شیوه‌ی تدریس مشارکتی همراه می‌شوند.

مثالی از اجرای روش برای دروس گوناگون

شاید برای آموزگاران گرامی این پرسش مطرح شود که اجرای روش تدریس مشارکتی در دبستان برای هر درس به چه صورت است. دراین‌باره روش‌های اجرایی برای دو گروه از دروس مثال زده می‌شود.البته انواع روش‌ های تدریس مشارکتی تابع الگوی ثابتی نیست و هیچ محدودیتی ندارد بنابراین با خلاقیت بیشتر می‌توان تنوع بیشتری به آن‌ها داد.

 روش تدریس مشارکتی برای دروس فارسی، دینی، علوم اجتماعی و زبان‌ها

در هر جلسه‌ی تدریس، دانش‌آموزان به 5 گروه تقسیم می‌شوند و آموزگار محتوای درسی را بین آنان تقسیم می‌کند. سپس اعضای هر گروه در مدت زمان معینی که آموزگار تعیین می‌کند، بخش مربوط به خود را مطالعه می‌کنند، درباره‌ی آن با یکدیگر به گفت‌وگو می‌پردازند و دریافت‌های خود را پس از اتمام زمان با دیگر گروه‌ها به اشتراک می‌گذارند. درواقع آنان با این روش، بخش مربوط به خود را برای دیگران توضیح می‌دهند.

نکته: در خصوص تدریس مشارکتی زبان، می‌توان از دانش آموزان هر گروه خواست آموزش‌هایی تصویری از لغات و عبارات برای یادگیری بهتر سایر گروه‌ها با نقاشی، کاردستی و روزنامه‌دیواری آماده کنند.

روش تدریس مشارکتی برای دروس علوم پایه (ریاضیات و علوم تجربی)

در هرجلسه پس از پایان درس، مسائل و پرسش‌هایی طرح شده و حل آن‌ها به هر گروه به طور جداگانه واگذار می‌شود. بهتر است حل مسائل و پاسخ‌گویی به پرسش‌ها ابتدا انفرادی انجام شود و سپس با گروه به اشتراک گذاشته شود.

هر عضو باید حل مسئله و روش رسیدن به پاسخ را برای گروه توضیح دهد. در پایان، سرگروه مسئله را پای تخته برای سایر هم‌کلاسیان حل می‌کند و روش‌ها و دلایل را توضیح می‌دهد.

پیامدهای مثبت استفاده از انواع روش های تدریس مشارکتی ابتدایی

تدریس مشارکتی موازی با سایر روش های فعال تدریس، عزت نفس دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد و تمایل آنان را به حضور در مدرسه بیشتر می‌کند.

پیش‌برد یادگیری و فهم درس با همراهی دوستان، به آنان اشتیاق بیشتری برای پیگیری مباحث درسی می‌بخشد. هم‌چنین دانش‌آموزانی که قدری در گیرایی کندتر از سایر همکلاسی‌ها هستند، با همراهی سایر دوستان احساس راحتی بیشتری می‌کنند و می‌توانند از یاددهی که با زبان همسالان خودشان صورت می‌گیرد، بهره‌مند گردند.

استفاده‌ی به‌جا و درست از انواع روش های تدریس مشارکتی به عنوان بخشی مهم و اثربخش از روش های نوین تدریس ابتدایی می‌تواند نتایج آموزش را دگرگون کند.

به‌کارگیری این روش و درگیر کردن دانش‌آموزان هم در پروسه‌ی یادگیری و هم در تعامل با یکدیگر و کار گروهی شاید در ابتدا دشوار باشد اما پس از آن‌که دانش‌آموزان با این روش به‌خوبی آشنا شدند، بخش قابل توجهی از بار فعالیت‌ها از دوش آموزگار برداشته شده و به بچه‌ها محول می‌شود. با این کار، هم یادگیری عمیق‌تری اتفاق می‌افتد و هم پویایی فضای آموزشی افزایش می‌یابد.