مقاله
7 نکته مهم در نوشتن طرح درس که باید بدانید!
در مقاله طرح درس چیست؟ به نکات مهمی که در نوشتن طرح درس ضروری هستند، اشاره کردیم. حال در این مطلب قصد داریم با جزئیات بیشتری به شرح اهمیت این موارد در تدوین یک طرح درس موفق بپردازیم. همچنین به صورت جداگانه نکات حائز اهمیت در تدوین طرح درس‌های سالانه و روزانه را شرح خواهیم داد.
در ادامه با تیم آموزشی رایاد همراه باشید.
نکات مهم در نوشتن طرح درس
۱. موضوع یا عنوان درس
عنوان درس باید به طور دقیق نوشته شود؛ برای مثال، اگر عنوان درس را «اهم متر» باشد، عنوان گویایی نیست؛ بلکه بهتر است آن را به صورت «چگونه می‌توان از اهم متر استفاده کرد» یا «طریقه استفاده از اهم متر» بنویسیم. در واقع، مدرس هر اندازه به تجزیه و تحلیل موضوعات مسلط باشد، بهتر می‌تواند برای آن عنوان مناسب انتخاب کند.
۲. تعیین و نگارش عناوین فرعی یا رئوس مطالب
پس از تعیین و نوشتن موضوع درس، طراح باید عناوین فرعی موضوع درس را مشخص سازد، ترتیب و توالی مناسب عناوین فرعی همواره باید مورد توجه قرار گیرد. عناوین فرعی، بهترین راهنمای نگارش هدف‌های جزئی هستند؛ زیرا بر اساس هر عنوان فرعی می‌توان یک هدف جزئی نیز نوشت.
۳. نوشتن هدف کلی درس
نوشتن هدف کلی یک جلسه تدریس، همانند هدف کلی یک دوره آموزشی است؛ اما در قالب یک موضوع محدود، تحقق مجموع هدف‌های کلی جلسات باید موجب تحقیق اهداف کلی دوره شوند. به عبارت دیگر، اهداف کلی هر جلسه تدریس، عناصر یا مراحل رسیدن به اهداف کلی دوره را مشخص می‌کنند. در نوشتن هدف کلی هر جلسه نیز معمولاً از افعال کلی استفاده می‌شود. توجه داشته باشید که ذکر شرایط و معیار در این نوع از اهداف ضرورتی ندارد.
۴. نگارش و تنظیم هدف‌های میانی درس
ساده‌ترین راه نوشتن اهداف میانی یک درس این است که بر اساس هر موضوع فرعی، یک هدف میانی نوشته شود. ماهیت اهداف میانی همانند هدف کلی درس است؛ اما در قالب موضوعی ریزتر و محدودتر. به عبارت دیگر، هدف‌های میانی درس، اهداف زیرمجموعه هدف کلی درس می‌باشند. دقت در نوشتن اهداف میانی و تنظیم درست توالی آن‌ها می‌تواند موجب نظم بیشتر فعالیت‌های آموزشی شود. در نهایت، تحقق هدف‌های کلی را تضمین می‌نماید.
۵. نگارش و تنظیم هدف‌های رفتاری درس
طراح پس از نوشتن هدف‌های جزئی باید آن‌ها را تبدیل به هدف‌های رفتاری نماید. هدف‌های رفتاری هر جلسه تدریس باید با توجه به شرایط، ضوابط و امکانات متناسب با سطوح مختلف حیطه‌های یادگیری تنظیم شوند. سپس بر اساس سلسله مراتب از آسان به مشکل یا به صورت پیش‌نیاز و پس‌نیاز مرتب گردند. توجه داشته باشید که در هدف‌های رفتاری عملکرد (نوع رفتار)، شرایط و معیار آموزش دقیقاً باید مشخص شود.
۶. تعیین رفتار ورودی دانش‌آموزان
منظور از رفتار ورودی، هدف‌هایی است که دانش‌آموزان باید قبل از شروع درس به آن‌ها رسیده باشند. همچنین رفتار ورودی دانش‌آموزان اطلاعات مربوط به پیش‌نیازهای درس جدید آنان را نیز شامل می‌شود. پس از نوشتن هدف‌های رفتاری درس، رفتار ورودی دانش‌آموزان یا پیش‌نیازهای تحقق هدف‌های رفتاری آنان باید مشخص شوند. گروهی معتقدند که ابتدا باید رفتارهای ورودی دانش‌آموزان بررسی، مشخص و سپس هدف‌های رفتاری آنان نوشته شوند. چنین رویکردی در نظام‌ها یا دوره‌هایی صادق است که محتوا و کتاب مشخصی ارائه نشده باشد و معلم کاملاً در انتخاب و سازمان‌دهی مطالب درسی آزاد باشد. در نظام آموزشی کنونی به دلیل متمرکز بودن روند آموزش، اجرای چنین پیشنهادی تقریباً غیرممکن است.
۷. ارزشیابی تشخیصی
مدرسان عالی به دنبال پاسخ چنین سؤالی هستند که «چگونه می‌توان اطلاعات پیش‌نیاز یا رفتار ورودی دانش‌آموزان را تشخیص داد؟» این امر توسط ارزشیابی تشخیصی ممکن است. مدرس بر اساس تخصص و مهارتی که دارد، باید ابتدا رفتار ورودی را پیش‌بینی کند، سپس بر اساس دانش پیش‌نیاز درس مورد نظر، سؤال‌هایی طرح نماید. همچنین سؤال‌های طرح‌شده باید در ستون ارزشیابی طرح درس نوشته شوند. در حقیقت، این سؤال‌ها قبل از تدریس باید از دانشجویان پرسیده شوند تا وجود یا عدم وجود پیش‌نیاز مشخص شود. در صورت عدم تسلط دانشجویان بر پیش‌نیاز درس مورد تدریس، مخصوصاً زمانی که موضوع درس با موضوعات قبلی و بعدی ارتباط تسلسلی داشته باشد، حتماً باید رفتار ورودی تصحیح گردد.
نکات مهم در تعیین طرح درس سالانه
برای نوشتن هر طرح درس سالانه باید به نکات مهمی توجه کرد. در ادامه به ذکر نکاتی می‌پردازیم که توجه کردن به آن‌ها برای نوشتن هر چه بهتر طرح درس سالانه بسیار حائز اهمیت هستند.
- کل روزهای سال یا ترم را محاسبه کرده، سپس تعطیلات رسمی را از آن‌ها کم کنید.
- مناسبت‌ها و مراسم‌های ملی و مذهبی را در نظر بگیرید؛ زیرا بر ساعات درسی کلاس بسیار مؤثر هستند.
- ایام امتحانات را از روزهای اصلی کم کنید؛ چرا که در ایام امتحانات دیگر تدریسی نمی‌توان انجام داد.
- همچنین بهتر است زمانی را برای جبران عقب‌افتادگی‌های تدریستان اختصاص دهید.
- بخشی از روزهای پیش از امتحانات را از برنامه‌ی خود حذف کنید تا به مرور درس و رفع اشکال اختصاص دهید.
- حواستان به روزهای ابتدایی سال تحصیلی و روزهای بعد از تعطیلات عید نوروز باشد؛ زیرا در هر دو حالت، دانش‌آموزان پس از گذراندن تعطیلات بلند مدت به مدرسه آمده و آمادگی ذهنی لازم برای فراگیری دروس جدید را مطابق میل شما ندارند.
- برنامه‌ی خود را کاملاً یک دست و همگن تدوین کنید. به عبارتی، برنامه شما نباید به گونه‌ای باشد که گاهی آن را آن‌قدر فشرده و سنگین کنید که همه دانش‌آموزان اذیت شوند یا آن‌قدر برنامه را سبک کنید که کلاس از حالت واقعی خود خارج شود.
- برنامه‌ای متعادل تنظیم کنید تا بتوانید علاوه بر آموزش، زمانی را به ارزشیابی، تفریح و بازبینی تکالیف نیز اختصاص دهید.
- روی محتوایی مورد نظرتان برای تدریس کاملاً تسلط داشته باشید تا در زمان‌بندی مختص هر درس با مشکلی مواجه نشوید.
- متناسب با میزان دشواری یا راحتی هر درس، زمانی مناسب برای آموزش آن اختصاص دهید. به عبارتی، گاهی تدریس یک صفحه از کتاب ممکن است چند جلسه زمان نیاز داشته باشد؛ اما تدریس چندین صفحه ممکن است در یک جلسه به راحتی انجام شود.
نکات مهم در تدوین طرح درس روزانه
برای تنظیم طرح درس روزانه به بهترین شکل نکات مهم و جزئی‌تری را باید مد نظر قرار داد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- در اولین گام باید کتاب راهنمای تدریس مربوطه را مطالعه کنید تا با اهداف آن درس در سطوح مختلف آشنا شوید.
- لیستی از وسایل آموزشی و منابع آموزشی مورد نیاز خود نظیر گچ، تخته، ماژیک، کاردستی‌ها، محتوای الکترونیکی، پروژکتور و غیره تهیه کنید.
- زمانی از جلسه را به بیان اهداف رفتاری درس اختصاص دهید؛ البته توجه داشته باشید که این کار را باید متناسب با گروه سنی دانش‌آموزان انجام دهید.
- زمانی را به ایجاد انگیزه و افزایش تمرکز دانش‌آموزان اختصاص دهید.
- دانسته‌های دانش‌آموزان را از پیش‌نیازهای مورد نیاز آن درس بسنجید تا نقطه آغاز تدریس را پیدا کنید.
- تدریس خود را با مناسب‌ترین روش تدریس آغاز کنید.
- زمانی هم به ارزشیابی تکوینی حین تدریس و ارزشیابی پایانی اختصاص دهید.
- تکلیف مربوط به درس جدید را ارائه دهید و تکالیف درس‌های گذشته را بازبینی کنید.