انواع روش های تدریس ابتدایی

مقطع ابتدایی به دلیل آن­که دروازه­‌ی ورود هر انسان به فضای آموزش و تحصیل است، مهم ­ترین مقطع تحصیلی به شمار می­ رود روش های روش های تدریس ابتدایی نیز از این نظر بسیار حائز اهمیت است زیرا نحوه­ ی مواجه ی دانش ­آموزان را با امر تحصیل و فضای آموزشی رقم می­زند.

روش­ های تدریس ابتدایی طی دهه­ های گذشته تغییراتی چشم­گیر و تحول­ ساز داشته است و دیگر یک فرایند یک­ سویه (از معلم به دانش آموز) نیست که در آن آموزگار متکلم وحده و دانش­ آموز تنها مستمع باشد، بلکه دانش ­آموزان باید خود در این پروسه­ ی یادگیری درگیر شوند.

برای ایجاد این تعامل روش­های متعددی وجود دارد که شاید از میان آن­ها عناوین گوناگونی چون روش تدریس فعال، روش تدریس اکتشافی، نمایشی، کاوشگری، مشارکتی، حل مسئله، دیداری- شنیداری و … به گوش خورده باشد.

در این مطلب با روش­های نوین تدریس ابتدایی و اهمیت آن­ها بیشتر آشنا خواهیم شد. با تیم آموزشی رایاد همراه باشید.

تفکر انتزاعی در سنین ابتدایی هنوز به کمال خود نرسیده است. غالب دانش ­آموزان در این سنین قادر نیستند تنها با خواندن یا شنیدن مطالب، مفهوم آن ­را به­ تمامی درک کنند.

دیدن مراحل ایجاد یک پدیده، نقش بسزایی در یادگیری دانش ­آموزان خصوصا در مقطع ابتدایی دارد؛ به همین دلیل روش تدریس نمایشی در ابتدایی یکی از رایج­ ترین روش­هاست که البته کتب درسی نیز تا حد زیادی بر مبنای آن­ طراحی شده است.

چنان­که آموزگاران گرامی ملاحظه کرده ­اند، کتب درسی حاوی تصاویری است که اصلی­ ترین مباحث و مطالب را به صورت دیداری انتقال می­دهد. البته اتکا به همین روش کافی نیست و باید از انواع تصاویر (عکس، فیلم، ماکت اشیاء و …) برای به نمایش درآوردن مطالب استفاده کرد.

در روش تدریس نمایشی در ابتدایی از توضیحات شفاهی موازی با نمایش و به صورت گام به گام استفاده می­شود تا مطالب به خوبی در ذهن بیننده جا بیفتد.

در روش تدریس اکتشافی در ابتدایی که یکی از جذاب ­ترین انواع روش های تدریس ابتدایی است، دانش ­آموز باید خود به کشف پاسخ مسائل بپردازد؛ البته او راهنمایی­ هایی از سوی آموزگار خود دریافت می­کند که میزان آن­ها بستگی به دشواری مسئله و مهارت و توانایی دانش ­آموز دارد.

پروسه­‌ی کشف، مبتنی بر تدریسی است که در کلاس انجام می­شود و سپس دانش­ آموز، مأمور اکتشاف برخی موارد و مسائل می­گردد که آموزش را عمیق و تکمیل می­کند.

آموزگار بنابر شناختی که از دانش­ آموز دارد و تشخیصی که بر مبنای دشواری درس و دیگر موارد مرتبط می­دهد، می­تواند راه اکتشاف را در اختیار دانش­ آموز قرار دهد و تنها پاسخ را از او بخواهد؛ می­تواند فقط برخی اصول برای کشف پاسخ را به دانش­ آموز انتقال دهد؛ یا می­تواند هیچ­ یک از این موارد را نگوید.

از آنجا که پروسه­ ی حل و کشف توسط دانش­ آموزان و بررسی و تصحیح آن زمان­بر است، در روش اکتشافی تدریس ابتدایی نیاز به صرف زمان و حوصله­ ی بیشتری است اما نتیجه­ ی ماندگاری که دارد، این روش را ارزشمند می­کند.

به­ طورکلی، روش تدریس فعال در ابتدایی برای رشد تفکر انتقادی است که به یادگیری مؤثر، عمیق و ماندگار می­ انجامد. در روش تدریس فعال، بخشی مهم از بار تدریس و یادگیری بر دوش دانش­ آموز می­افتد و او با همراه شدن با آموزگار در مسیر تدریس، گام به گام مطالب را دریافت، تجزیه و تحلیل و بعضا نقد می­کند.

در روش تدریس فعال، دانش ­آموز در کنار یادگیری مطلب خاص درسی، قدرت بیان و استدلال خود را نیز رشد می­دهد.

از سوی دیگر فعال بودن و کمک او به آموزگار، در کنار لذت­ بخش کردن پروسه­ ی یادگیری، اعتمادبه ­نفس و مسئولیت­ پذیری او را بالا می­برد. در این فرایند، دانش ­آموز علاوه بر دریافت مطالب با حواس شنیداری و دیداری، از عقل خود نیز بهره می­گیرد.

ارتباط و تعاملی که میان آموزگار با شاگردان و خود شاگردان با یکدیگر برقرار می­شود، کلاس درس را تبدیل به محیطی پویا و پر انرژی می­کند که یادگیری فعال در آن اتفاق می­افتد.
در انواع روش های تدریس ابتدایی فعال، به ره­گیری از قوه تعقل و تحلیل، هم کمک می­شود و هم دانش ­آموزان توانایی حل مسائل را در خود تقویت کنند و هم خلاقیت آنان به نحوی چشم­گیر، افزایش می­‌یابد.

یکی از کارآمدترین انواع روش ­های تدریس ابتدایی به­ ویژه در زمینه­­‌ی علوم تجربی، کاوشگری است. نخستین پایه ­گذار روش کاوشگری در آموزش، ریچارد ساچمن بود.

این روش مبتنی بر استقلال دانش­ آموز است؛ البته در مراحل آن، امکان نظارت، هدایت و کنترل از سوی آموزگار فراهم می­شود. در این روش، دانش ­آموز تشویق می­شود که با کمک حواس خود و ابزارهای موجود، مواد و اشیا را مشاهده کند و وضعیت­های گوناگون را بیازماید، سپس مشاهدات خود را ثبت و از آن­ها نتیجه ­گیری کند.

در این روش نباید هیچ سمت و سویی به مشاهدات و نتیجه ­گیری­های دانش­ آموز داده شود یا نظری به او تحمیل گردد.

چنانچه دانش ­آموز به نتایج موردنظر نرسد، بهتر است آموزگار او را تشویق کند تا کاوش خود را ادامه دهد یا مراحلی را تکرار کند.

این پروسه نیز اگرچه زمان­بر و احتمالا نیازمند برخی امکانات و ابزارهاست، تأثیر شگرفی هم بر یادگیری دانش­ آموز و هم بر تقویت روحیه‌ی جست­وجوگری او خواهد گذاشت.
روش تدریس کاوشگری در ابتدایی، مراحل و جزئیات گوناگونی دارد و نیز دارای پتانسیل­ هایی است که آن را در بسیاری از حوزه‌های درسی (و نه فقط علوم تجربی) کارآمد می­سازد.

این روش نیز به موازات سایر روش­ های تدریس ابتدایی به کار گرفته می­شود. در روش مشارکتی از انواع روش­ های تدریس ابتدایی تکیه و تمرکز بیشتر بر مشارکت دانش ­آموزان ترجیحا به صورت گروهی است.

می­توان این روش را زیرمجموعه­ ای از روش تدریس فعال در نظر گرفت؛ بر این ­اساس، بیشتر فرایند یادگیری و یاددهی بر عهده‌ی دانش ­آموزان قرار می­گیرد که موازی با سایر روش­های تدریس فعال و اکتشافی، با همتایان خود مباحثه و تبادل نظر می­کنند.

در این روش، گروهی از مغزها با یکدیگر تبادل و تعامل دارند؛ مسئله ­ای دغدغه­ ی مشترکشان می­شود، آن را تجزیه و تحلیل می­کنند و هریک بر مبنای شناخت و توانمندی خود، راه ­حلی برای آن ارائه می­دهد.

یکی از بهترین تأثیراتی که روش تدریس مشارکتی در ابتدایی دارد، این است که دانش ­آموزان علاوه بر یادگیری مطلب، مهارت گفت­ وگو، بیان آزادانه­ ی نظرات، تاب ­آوری نظرات مخالف و نتیجه ­گیری گروهی از یک بحث را تجربه می­‌کنند.